Σοφία Καμαγιάννη (μουσικός)
Με αφορμή τη μουσική που έγραψε η Σοφία Καμαγιάννη για την παράσταση «Πέρσες» του Αισχύλου, που ανεβαίνει από το ΚΘΒΕ μίλησε στον Χρήστο Μιχαλέρη. Μουσικός που υπηρετεί «αθόρυβα» με σεβασμό και γνώση την ουσιαστική μουσική, είτε μελοποιώντας ποίηση είτε πειραματιζόμενη σε βάθος με αυτοσχεδιασμούς σε όλα τα είδη, τους ήχους, τα όργανα και τις μουσικές.
Ποια ήταν η πρώτη σου δημιουργία, ο μουσικός σχεδιασμός, που θυμάσαι; Ποια μουσική σε δονεί ισχυρότερα; Η πρώτη δημιουργία που θυμάμαι είναι ένα τραγούδι που έγραψα όταν ήμουν 8-9 ετών, περίπου. Μελοποίησα κάποιους στίχους που μου έφερε μια αγαπημένη μεγαλύτερη ξαδέρφη. Λεγόταν «Καραβοκύρης στ’ άγνωστο». Δεν είμαι λάτρης κάποιου συγκεκριμένου είδους αποκλειστικά. Ανάλογα τη στιγμή και την ανάγκη μου, διαφορετικά είδη θα με δονήσουν.
Η αγάπη σου για τη σύνθεση, τον πειραματισμό, προϋπήρχε των μουσικών σπουδών σου ή όχι; Οι μουσικές μου σπουδές ξεκίνησαν σε πολύ μικρή ηλικία, άρα δεν μπορώ να ξέρω τι προϋπήρχε στο κεφάλι μου. Όμως από πολύ νωρίς μου άρεσε πολύ να κάθομαι στο πιάνο και να βυθίζομαι σε αυτοσχεδιασμούς. Παράλληλα με την υποχρεωτική σπουδή, η οποία αργότερα με δυσκόλεψε με τη συντηρητική δομή της, είχα πάντα έναν τρόπο δικό μου να προσεγγίζω τη μουσική. Ο πειραματισμός τότε είχε να κάνει πολύ με την περιέργειά μου να γνωρίσω όσο γίνεται περισσότερα όργανα, με συνέπαιρναν τα διαφορετικά ηχοχρώματα.
Η πολυεπίπεδη κρίση που μας διαπερνά τα τελευταία (και όχι μόνο) χρόνια, άλλαξε θεωρείς, μαζικά το μουσικό μας πρίσμα; Το απλοποίησε, το αλλοίωσε και το «ξενέρωσε», όχι όμως λόγω της ατομικής προτεραιότητας για την απλή επιβίωση. Το μαζικό μουσικό πρίσμα δεν προκύπτει από τη σύνθεση των ατομικών αισθητικών επιλογών, αυτές είναι το αποτέλεσμα των μακροχρόνιων κατευθύνσεων των κυβερνήσεων και των παντός είδους εξουσιών. Αυτό το αποτέλεσμα (oι ατομικές επιλογές) με τη σειρά του θα γεννήσει βέβαια κάτι άλλο μαζικό, είναι αμφίδρομη η σχέση. Είναι αυτό που ζούμε τώρα σε μια κατακερματισμένη κοινωνία χωρίς τον κοινό μύθο, όπως έλεγε και ο Χατζιδάκις. Η μουσική, ο πολιτισμός γενικότερα, και η παιδεία, αφορούν πρώτα όλη την κοινωνία ως σύνολο, είναι ο καθρέφτης της. Στη γενικευμένη φτήνια και το ξεπούλημα των πάντων υπέρ του κέρδους και την εξαντλητική επικράτηση της ποσότητας έναντι της ποιότητας, τι περιμένουμε άραγε να δούμε; Ίσα – ίσα, όταν η ανάγκη για επιβίωση σφίγγει τον κλοιό της, οι άνθρωποι έχουν περισσότερο ανάγκη την πραγματική τέχνη (από την πιο απλή και άμεση έως την πιο σύνθετη) να τους στηρίξει ψυχικά, να τους επαναπροσδιορίσει, να φιλτράρει το έντονο συναίσθημα. Μήπως λοιπόν κάποιοι γνωρίζουν καλά αυτή την τεράστια δύναμη και έχουν μεθοδεύσει σε βάθος χρόνου πολύ έντεχνα τη σίγασή της;
Γράφεις μουσική για τους «Πέρσες» που ανεβαίνει από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας. Πώς θα αντιμετωπίζεις αυτό το εγχείρημα; Τη μουσική για τους «Πέρσες» τη γράφω τώρα, είναι σε εξέλιξη, σε στενή συνεργασία με τη σκηνοθέτιδα Νικαίτης Κοντούρη και το θίασο, και άρα και σε ουσιαστική σύνδεση με το χώρο της πρόβας. Εκεί που ξεπετιέται η σπίθα της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής από τους συγκεκριμένους ανθρώπους και χτίζεται σιγά-σιγά η παράσταση. Νιώθω ευγνώμων που μια τέτοια εποχή μου δίνεται η ευκαιρία να αναμετρηθώ με ένα τόσο σπουδαίο κείμενο, τόσο διαχρονικό, τόσο επίκαιρο. Και η πρώτη μου συνεργασία με το Κ.Θ.Β.Ε. και τους ηθοποιούς έχει πολύ καλό βηματισμό μέχρι στιγμής. Εύχομαι να καταφέρουμε να περάσουμε στον κόσμο την «κραυγή» και τα μηνύματα του έργου. Μουσικά χρησιμοποιώ μια σύγχρονη γλώσσα ήχων στην προσπάθεια να αποτυπωθεί καλύτερα το έντονο συναίσθημα και το συλλογικό ασυνείδητο. Ήχοι όμως, θα προέρχονται και από τους ηθοποιούς, είναι ένα παλλόμενο ηχητικό σώμα, σε σύνδεση με το ζωντανό τσέλο και το ηλεκτρονικά επεξεργασμένο υλικό. Όλα αυτά μαζί και με το λυρικό στοιχείο, το οποίο λειτουργεί παράλληλα και αντιστικτικά. Αισθάνομαι υπέροχα και τιμή όταν μουσικές μου συνοδεύουν παραστάσεις. Είμαι κι εγώ ένα κομμάτι μιας τόσο απαιτητικής και συλλογικής δουλειάς που κάνει το ταξίδι της, γοητεία… Στις μεγάλες παραστάσεις προστίθεται η αίγλη των χώρων, το πλήθος του κόσμου που θα τη δει, οι καλύτερες συνθήκες παραγωγής, η ευθύνη για ένα πιο μεγάλο εγχείρημα. Όλα λειτουργούν προωθητικά…
Μέσα στον φόρτο των μουσικών επαγγελματικών σου υποχρεώσεων, έχεις απομυθοποιήσει ποτέ τη μουσική; Μέχρι στιγμής δεν έχω αντιμετωπίσει τη μουσική ως «δουλειά» απλά και το θεωρώ κατάκτηση. Αυτή ήταν κάποτε και η βασική μου αγωνία και σκέψη που δρούσε ανασταλτικά μέχρι να αποφασίσω να της αφιερωθώ ολοκληρωτικά μετά τις θετικές μου σπουδές στο Πανεπιστήμιο. Είναι τρόπος έκφρασης και ζωής. Αυτό σημαίνει, βέβαια, ότι κάνω και αυστηρές επιλογές για να παραμένω σταθερή στο μονοπάτι μου. Επίσης, δεν έχω μία ιδιότητα μόνο, και επειδή δεν μπορώ να λειτουργήσω αν δεν είμαι πολύ ενθουσιασμένη με ό,τι κάνω, κάθε περίοδο δίνω περισσότερο βάρος σε έναν τομέα. Άλλη χαρά παίρνω όταν παίζω (έχω σταθερές συνεργασίες χρόνια), άλλη όταν διδάσκω (πάλι σε ανοιχτά πλαίσια, όχι σε αυστηρές δομές), άλλη όταν συνθέτω. Το τελευταίο είναι και το κέντρο μου φυσικά, αλλά τροφοδοτείται πολύ δημιουργικά από τα άλλα.
Ως δημιουργική, εργατική και αθόρυβη δημιουργός, νιώθεις σε στιγμές αδικημένη, που δεν φαίνεται, όπως θα της άξιζε ελεύθερα η δουλειά σου; Ναι, το έχω νιώσει αυτό και κάποιες περιόδους στο παρελθόν με είχε επηρεάσει αρνητικά. Κυρίως επειδή χρειάζεται τόσος προσωπικός κόπος για τα τελείως αυτονόητα, το τονίζω αυτό. Όμως όταν σε βασανίζει κάτι, ένας καλός τρόπος για να μετακινηθείς είναι να ψάξεις και να συνειδητοποιήσεις τις αιτίες. Και επειδή μιλάμε για μια ολόκληρη κοινωνία και όχι για το ατομικό μας πρόβλημα, η σύνδεση της πραγματικότητας που ζούμε με αυτήν που θα θέλαμε να ζούμε, πυροδοτεί μια διαφορετική στάση και δράση. Ας είναι αρχικά μόνο τα μικρά και υγιή, για να έρθει κάποια στιγμή το τσουνάμι. Δεν έχουμε πια καιρό για άλλο πένθος…
Η αληθινή, η ελεύθερη μουσική, πόσο εύκολα αναπνέει στην σύγχρονη Ελλάδα; Χωρίς να αποκλείονται οι εξαιρέσεις, σε γενικά πλαίσια θα κάνω μια μεταφορά και θα πω ότι σε κρατικούς φορείς… έχει χρόνια δύσπνοια, ζει με μάσκα οξυγόνου. Σε ιδιωτικούς φορείς που έχουν στόχο το κέρδος…γεννήθηκε πεθαμένη. Σε μικρούς ιδιωτικούς χώρους πιο εναλλακτικούς αναπνέει κανονικά η ελεύθερη μουσική, και αυτό είναι πολύ ωραίο, όμως εκεί ασθμαίνουν οι μουσικοί μια και η προσπάθειά τους και ο κόπος τους δεν έχουν το ανάλογο οικονομικό αντίκρισμα.
Σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης, το ελληνικό δημιουργικό περιβάλλον, σε βοηθάει να εξελιχθείς, να αναπτυχθείς; Δυστυχώς δεν σε βοηθά καθόλου, μάλλον το αντίστροφο πετυχαίνει, δεν πρωτοτυπώ, δεν λέω κάτι καινούριο.
Σε ενδιαφέρει να καταγράφεις τις μουσικές σου σκέψεις; Επίσης, οι παρούσες δραστηριότητες, οι ιδέες σου, με τι έχουν να κάνουν; Παλιότερα με απασχολούσε αυτό, να καταγράφω τις σκόρπιες μουσικές μου σκέψεις. Τώρα καθόλου, είναι πολλές, έρχονται και φεύγουν όπως το αεράκι που μας φυσά, το έχω συνηθίσει. Όταν κάτι γίνει πιεστικό, ή εγώ έχω θέσει ένα πλαίσιο έργου, τότε οι σκέψεις θα απαιτήσουν καταγραφή. Η πιο πρόσφατη δραστηριότητά μου ήταν η συνεργασία μου με το βιρτουόζο της φυσαρμόνικας Μάνο Αβαράκη, σ’ ένα πρόγραμμα έκπληξη, το οποίο περιείχε και συνθέσεις μου. Θα συνεχίσουμε τις εμφανίσεις μας ως ντουέτο. Τώρα για τις ιδέες μου, το «σχετίζεσθαι» με κάτι ευρύτερο πάντα με δονούσε. Είτε ξεκινά από βαθύτερες υπαρξιακές μας ανάγκες και εσωτερικές διαδρομές, είτε από την πίεση των κοινωνικών καταστάσεων. Όχι ηθικοδιδακτικά, μα ανθρωπιστικά και με τρυφερότητα για τις αντιφατικές πλευρές μας. Αυτή την εποχή αισθάνομαι να είμαι πολύ επηρεασμένη από την κοινωνική και πολιτική μας κατάσταση, με πνίγει όλη αυτή η αδικία, και έχω ανάγκη να συνδέομαι με τον παλμό αυτής της καταστροφής που ζούμε, αλλά από την απέναντι πλευρά, της κρυμμένης και ευνουχισμένης δύναμης ενός ολόκληρου λαού, των απλών, καθημερινών, σκληρά βιοποριζόμενων ανθρώπων… Ας ονειρευτούμε τον κόσμο που μας αξίζει, σαν από την αρχή. Αυτό δεν είναι τόσο απλό, ειδικά σε εποχές βαθύτερων ανακατατάξεων. Ο καθρέφτης μας ζητά και την ανάληψη ευθυνών (όχι ενοχών! όπως ύπουλα μας βομβαρδίζουν…). Έτσι π.χ. έγραψα ένα έργο για κουαρτέτο χάλκινων πνευστών και κρουστά αφιερωμένο στο γενναίο και άνισο 9μηνο απεργιακό αγώνα των χαλυβουργών, ο οποίος λοιδωρήθηκε τόσο από τα μέσα ενημέρωσης. Επίσης, πρόσφατα συμμετείχα και στη συλλογή αντιφασιστικών τραγουδιών στο κάλεσμα των «Kollektiva» και της «Ελληνοφρένειας» με το τραγούδι «Σκιτσάρω αγκυλωτό σταυρό, την ώρα μου σκοτώνω» στο οποίο με μεγάλη μου χαρά συμπεριέλαβα και την ερασιτεχνική χορωδία του πολιτιστικού συλλόγου «Άγιος Κωνσταντίνος Ηλιούπολης» (μαθητές μου από πέρσι). Οι εξελίξεις κραυγάζουν, δεν μπορούμε πια να έχουμε καμία ανοχή απέναντι στο φασισμό που αποκτά ξανά τόσο επικίνδυνα πλοκάμια. Πως μεταφράζονται όλα αυτά μουσικά; Σίγουρα δεν υπάρχει μόνο ένας δρόμος, αυτό είναι ένα από τα καλά της πλουραλιστικής εποχής μας.
«Πέρσες» του Αισχύλου στο Θέατρο Δάσους
Από Τετάρτη 16 έως Σάββατο 19 Ιουλίου